Выказванні і вершы пра Радзіму і беларускую мову

Люблю цябе такой, якая ёсць,

Зямля мая, зямля бацькоў святая, —

Мая слязінка — са святла наскрозь,

Маё прычасце, мой святлісты лёс…

З табой і паміж бедаў я світаю.

                                            Н. Загорская «Мае ўсе думы звязаны з табою…»

Быць

Быць Беларусам —

Гэта значыць,

Свайго ні гуку не забыць,

Усё чужое перайначыць,

Каб Беларусі вечнай быць!

Быць Беларусам —

Гэта значыць,

Вясёла з сумнай долі кпіць,

Да Бога сцежку верай значыць,

Нагбом з карца надзеі піць.

Быць Беларусам —

Гэта значыць,

За родны край згараць на дым,

Па-беларуску чуць і бачыць

На гэтым свеце і на тым.

                                                 Р. Барадулін

Бацькаўшчына

Дагарэў за брамай небакрай,

Месяц паміж воблачкаў плыве.

Выйду зноў, як у мінулы май,

Басанож прайдуся па траве.

Дымная, сцюдзёная раса,

Цёмныя ў траве ад ног сляды.

А такога рослага аўса

Я не бачыў доўгія гады.

Бач, хмызы спляліся, як павець,

Светлякі мігцяць, гараць святлей.

Перад тым як звонка ў лозах пець,

Прачышчае горла салавей.

Лашчыцца трава да босых ног.

З дальніх паплавоў плыве ракой

Ледзь прыкметны сумны халадок —

Подых юні ўходзячай маёй.

Паімчаць за ёю наўздагон? —

Хоць і схопіш — усё адно падман.

Дзе каханне тых мінулых дзён —

Весніх паркаў бэзавы туман?

Нават шкадаванне — дзе яно?

Зноў вясна, і жаль знікае зноў.

(Так губляюць пах перад вясной

Ссохлыя сцябліны палыноў.)

Ціха цмокае у сне рака.

О, як добра, як прыгожа жыць!

Раска, як русалчына луска,

На вадзе ад месяца гарыць.

А вакол травіцы роснай рай

I бярозак белая сям'я.

Мой чароўны беларускі край,

Бацькаўшчына светлая мая!

Інфармацыйны змест урока “Мая Беларусь сінявокая!”

Люблю цябе такой, якая ёсць,

Зямля мая, зямля бацькоў святая ...

Н. Загорская. Мае ўсе думы звязаны з табою…

1. Эмацыянальны настрой вучняў

Для стварэння эмацыянальнага настрою ў пачатку ўрока гучыць песня (на выбар: «Спадчына», словы Янкі Купалы, музыка Ігара Лучанка; «Белая Русь», словы Л. Пранчака, музыка В. Раінчыка), вучні разглядаюць фотаздымкі, ілюстрацыі, выставу кніг і часопісаў, малюнкі дзяцей. (Калі ў школе ёсць мультымедыйнае абсталяванне, то дзецям паказваюцца фотаздымкі: гарады Беларусі, помнікі архітэктуры Беларусі, партрэты знакамітых людзей, пейзажныя замалёўкі.

У кожнага чалавека ёсць Радзіма, і кожны любіць яе. Любіць месца, дзе нарадзіўся і жыве. Любіць родную прыроду, свой народ. Любіць сваю родную мову і песні свайго народа, казкі, танцы, кнігі ... Без бацькаўшчыны і без свайго народа чалавек не можа жыць.

Як прыемна кожны дзень адкрываць для сябе таленавітасць нашага народа, бачыць прыгажосць роднага куточка, слухаць пявучую беларускую мову і адчуваць ў душы вялікі гонар за сваю Радзіму. Таму першы ўрок мы з вамі прысвячаем нашай Радзіме — Рэспубліцы Беларусь.

Беларусь — край легенд, казак і паданняў. Зямля пад белымі крыламі, сінявокая Беларусь — так вельмі часта называюць нашу родную краіну. Яна славіцца сваімі лясамі, рэкамі, азёрам, працавітымі і шчырымі людзьмі.

Настаўнік або падрыхтаваны вучань чытае пад музыку верш (на выбар), ствараючы адпаведны настрой.

Яна мне дадзена адзіная

На ўсё жыццё, на цэлы век.

Мая адзіная, радзімая

Ў вянках лясоў і стужак рэк.

Заўсёды самая прыветная,

Як сонца, свеціцца сама,

Жыве, як мара запаветная,

І роўных ёй — нідзе няма.

Яе праменнямі сагрэтая,

Наліта сілай маладой,

Іду, нястомная, па свету я

Яе часцінкаю жывой.

І ганаруся ўсюды смела я,

Што вырасла на той зямлі,

Якую клічуць Руссю Белаю,

Што тут дзяды мае жылі.

М. Шаўчонак. Мая Радзіма

Ты такі ненаглядны —

Мой радзімы куточак зямлі.

Ты такі ненаглядны —

Край, дзе крылы ўзнімаюць буслы,

Дзе асколачкам неба

Васілёк у мірным полі цвіце

І ля кожнай хацінкі

Прыгажуня бяроза расце,

Край азёраў глыбокіх

І чаромхавых белых завей,

Ідэалаў высокіх,

Працавітых і шчырых людзей.

Тут з адкрытай душою

Запрашаюць гасцей у свой дом.

Тут накормяць, напояць,

Абагрэюць сардэчным цяплом.

Я. Жабко. Да апошня бярозкі ...

Не голас, сэрца гаворыць гэтыя словы — з любоýю, з гонарам, з душэýнай пяшчотай. Тут — наша гiсторыя. Тут — мае каранi. Тут — напеýная родная мова. Тут — жывём мы!

Быць Беларусам —

Гэта значыць

Свайго ні гуку не забыць,

Усё чужое перайначыць,

Каб Беларусі вечнай быць!

Быць Беларусам —

Гэта значыць

За родны край згараць на дым,

Па-беларуску чуць і бачыць

На гэтым свеце і на тым

Р. Барадулі. Быць

2. Беларусь — еўрапейская дзяржава

Мая Беларусь... Еýрапейская дзяржава — зялёны лiсток на карце: лясы, пералескi, лугi, пушчы, ураджайныя палеткi. Вакол нас — карагод краiн: Расiя, Украiна, Лiтва, Польшча. Беларусы здаýна жывуць мудрымi запаветамi прашчураý: «Сонца — на ýсiх адно, Зямля — адна, трымайся сваёй хаты, беражы свой гонар, не бяры чужое».

На карце вялікага свету

Яна як кляновы лісток,

Песня гарачага лета,

Крынічнай вады глыток.

Мяжуе з Польшчай, Украінай,

Расіяй, Латвіяй, Літвой

Твой родны край, твая Айчына,

Жыццё тваё і гонар твой.

I ты яе запомні імя,

Як неба, сонца і зару.

Твая зямля, твая Радзіма

Названа светла: Беларусь!

Твая Беларусь

(Вучні з дапамогай настаўніка паказваюць на карце Рэспубліку Беларусь і суседнія краіны, з якімі яна мяжуе.)

Кожны чалавек павінен ганарыцца той мясцінай, дзе нарадзіўся і жыве, любіць свой родны куточак (малую радзіму) як часцінку нашай Бацькаўшчыны. (Вучні на карце паказваюць абласныя цэнтры, родны горад (раён), расказваюць цікавыя звесткі, легенды і паданні пра малую радзіму.)

3. Навекі ў памяці народнай

Мая Беларусь... Па нашых землях тапталiся прышэльцы, ворагi. Прыходзiлi да нас з дзiдамі i мячамi, з ружжамi i гарматамi, на танках i самалётах. Нiшчылi людзей, палiлi хаты, гарады, адбiралi скарбы. Нiколi i нiкому не ýдавалася зняволiць вольналюбiвы народ. Званы Хатынi, мемарыял у Брэсцкай крэпасцi-героi нагадваюць жывым: «Людзi! Помнiце! Не дапусцiце новай бойнi!»

Вялікую цану заплаціў беларускі народ за сваю свабоду. Загінуў кожны трэці беларус у гады Вялікай Айчыннай вайны. У памяць аб загінуўшых у час вайны ўзведзены мемарыялы славы, помнікі, на брацкіх могілках ніколі не вянуць кветкі. (Настаўнік паказвае фотаздымкі помнікаў.)

Шануйце родны край — Айчыну,

Тых, хто яе абараняў,

Хто ў бітвах з ворагам загінуў,

Хто перамогу атрымаў. (Аляксандр Гладкіх)

(Калі вучні разам з настаўнікам былі на экскурсіі ў Хатыні, тады можна арганізаваць гутарку з выкарыстаннем вершаў пра Хатынь.)

Пакружыўся над Хатынню бусел

сонечна-пагодлівай вясною:

каміны стаяць. І людзі ў скрусе.

А нідзе хаціны ні адной.

Заміраюць галасы людскія,

гукі абуджальнае вясны,

і плывуць трывожныя такія,

тонкія жалобныя званы.

Пакружыўся над Хатынню бусел

і паплыў у светлую смугу.

Ён не ведаў болю Беларусі,

пэўна ж, ён адчуў яе тугу.

Пакружыўся бусел над Хатынню

і ў смузе пад воблакамі знік.

Папялішча ўсё яшчэ не стыне,

і ў грудзях не замірае крык.

В. Жуковіч. Бусел над Хатынню

Памяць аб тых, хто аддаў сваё жыццё ў барацьбе з ворагам, будзе заўсёды жыць у нашых сэрцах. Сёння сваімі справамі, думкамі, паводзінамі мы павінны быць дастойнымі сваіх бацькоў, дзядоў і прадзедаў. Светлая памяць усім воінам, якія абаранялі нашу Радзіму і далі магчымасць роднай краіне стаць самай прыгожай у свеце.

Крыніца

Нам ніколі не памерці

ані ў якім горы, —

з баявой зямлі не сцерці

сінія азёры:

нашу Нарач, нашу Свіцязь,

Вечалле, Асвею...

Партызанскі край, што віцязь,

Нам здабыў надзею.

Нам ніколі не памерці,

Не растаць, як свечкі:

Прападуць азёры ў свеце —

Застануцца рэчкі: наша Ясельда, і Шчара,

І Дняпро, і Нёман...

Беларусь — край светлых чараў —

Кожнаму знаёма.

Нам ніколі не памерці,

Не растаць, як знічкі:

Пасля нас і нашы дзеці

Стануць ля крынічкі —

І Айчынаю прадвесняй

Будуць ганарыцца...

Беларусь — крыніца песні

І любві крыніца!

Сяргей Панізнік

4. Мая Беларусь... Мая зямля …

У яе нетрах знойдзены нафта, калiйныя i каменныя солi, торф, глiна, гранiт, сланцы, руды, золата... Вялікае значэнне для Беларусі маюць запасыкалійных солей. Па запасах і здабычы гэтай каштоўнай хімічнай сыравіны Беларусь уваходзіць у першую пяцёрку краін свету.

Новыя паселiшчы ХХ стагоддзя: Салiгорск — горад хiмiкаý, Наваполацк — горад нафтавiкоý, Жодзiна — горад машынабудаýнiкоý, Новалукомль — горад энергетыкаý. (Пералічаныя гарады паказваюцца на карце. Па жаданні настаўнік можа спыніцца на адным з гарадоў больш падрабязна).

5.Людзі зямлі беларускай

Галоýны скарб маёй краіны — ЛЮДЗI! Яны ýслаýляюць сваю зямлю, нясуць у свет добрае iмя беларусаý.

«Ці задумваліся, які ён, беларус?... Што гэта за народ? Беларус якраз адрозніваецца шчодрасцю, заўсёднай гатоўнасцю прыйсці на дапамогу ў бядзе. Калі раней у каго на вёсцы здараўся пажар — вёска талакою ішла красці панскі лес, калі не было свайго, за пару дзен ставілі пагарэльцу новую хату, дзялілася з ім жытам … . Потым з кожнай хаты неслі рэчы: хто посцілку, хто палатно, хто гаршкі. Галоўнае ў нашым характары — гасціннасць добрага да добрых». (Уладзімір Караткевіч. Зямля пад белымі крыламі.)

Лёс нам даў мірны характар, чулае сэрца, шчырую душу, бязмерную шчодрасць і гасціннасць. Беларусы славяцца сваімі рамёствамі.

(Настаўнік можа паказаць вырабы народнай творчасці, дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, прадметаў быту і працы беларусаў.)

Нельга сёння не ўспомніць нашых продкаў, якія ўслаўлялі родную краіну. Полацк даў Беларусі і ўсяму свету шмат выдатных людзей. Наш народ заўсёды будзе памятаць імёны асветніцы Еўфрасінні, першадрукара Францыска Скарыны і славутага паэта Сімяона Полацкага...

(Настаўнік прапануе вучням ў парах падрыхтаваць апавяданне пра нашых славутых землякоў. Тэксты дае настаўнік.)

Францыск Скарына

Пра людзей мы мяркуем па справах, якія яны здзейснілі, па спадчыне, якую яны пакінулі сваім нашчадкам. І наш славуты зямляк Францыск Скарына — у гэтым сэнсе найярчэйшы прыклад. Ён з'яўляецца сімвалам усёй беларускай культуры эпохі Адраджэння.У асобе Францыска Скарыны талент даследчага вучонага, мудрага асветніка і вялікага патрыёта роднай зямлі шчасліва спалучаўсяз талентам выдатнага паэта і мастака. Скарына — першы, хто адкрыў ва Ўсходняй Еўропе кнігадрукаванне і зрабіў кнігу даступнай вялікаму колу людзей. Скарына — наш гонар і слава, бо яго нарадзіла і ўскарміла менавіта наша беларуская зямля.

Еўфрасіння Полацкая

Свецкае імя Прадслава. Першая жанчына ва ўсходнеславянскім рэгіёне, прылічаная да святых. Дачка князя Георгія Усяславіча, унучка полацкага князя Усяслава Брачыславіча (Чарадзея). Еўфрасіння рана пастрыглася ў манахіні насуперак волі бацькоў. І ўсё сваё жыццё прысвяціла служэнню Богу і людзям: перапісвала ўласнаручна кнігі і будавала ў родным краі храмы, вучыла грамаце дзяцей і лячыла хворых.

Еўфрасіння заснавала ў Полацку жаночы і мужчынскі манастыры. Па заказе Еўфрасінні полацкі майстар Лазар Богша зрабіў для царквы Святога Спаса надзвычай прыгожы шасціканцовы крыж. Крыж Еўфрасінні Полацкай для беларусаў з’яўляецца святыняй. Паданне сведчыць: крыж свяціўся ў самай непрагляднай цемені, хворым вяртаў здароўе, знявераным і знясіленым — надзею на лепшае жыццё.

Тэма радзімы хвалявала беларускіх пісьменнікаў і паэтаў усіх часоў і народаў. У вершаваных радках паэты праслаўляюць зямлю сваіх бацькоў: багацце, прыгажосць і непаўторнасць прыроды роднага краю, талент і добразычлівасць яе жыхароў, выказваюць прызнанне ў шчырай любові да яе.

***

Не цалавала рук

нікому я ў жыцці,

Табе ж, мая зямля,

Я цалавала б ногі...

Паклон табе, мой беларускі краю!

Ты — мой, я — твой: ад роду і навек.

Я зноў і зноў да сэрца прыкладаю

Твой ліст дубовы — як чароўны лек.

За хлеб, што ем, за песні, што спяваю,

За шчасце звацца іменем тваім —

Паклон табе, мой беларускі краю!

Ты — мой, я — твой: усюды і ва ўсім!

Ніл Гілевіч

Гэтыя пранікнёныя радкі — выражэнне любові да роднага краю, бацькоўскай зямлі, бо для кожнага з нас зямля — самая ласкавая і непаўторная. І дзе бы мы ні апынуліся пазней, у якіх бы цудоўных палацах-музеях ні пабывалі, мы заўсёды будзем чакаць сустрэчы са сваёй радзімай Гэтыя знаёмыя з маленства мясціны, дзе мы жывем, — часцінка таго вялікага і святога, што мы называем словамі «Айчына», «Бацькаўшчына».

Бацькаўшчына

Што такое Бацькаўшчына,

Знаеш?

Гэта рэчка, сцежка лясная,

Гэта ў лузе залатая пчолка,

А ў вачах тваіх — вясёлка.

Бацькаўшчына — гэта дом твой,

Школа;

Гэта песні, што звіняць наўкола,

Гэта сам ты,

Гэта тата твой і мама.

І сябры твае таксама.

П. Панчанка

6. Беларусь мая сінявокая

Мая Беларусь... Гэта азёрны край. Дзесяццю тысячамі блакiтных, чыстых вачэй пазiрае мая радзiма на Млечны Шлях. А на знакамiтых азёрах — Нарачы, Свiцязі, Браслаýскi — адпачывае, кажуць, сам Бог.

Усе рэкі Беларусі вельмі прыгожыя. Дняпро з высокім правым берагам, неагляднымі далячынямі зарэчных паплавоў. Прыпяць з яе празрыстай цёмнай вадой, астравамі, пратокамі і шапкамі буслянак на прырэчных дрэвах. Ласкавы Нёман, у воды якога глядзяцца старажытныя вежы. Нават невялічкая Шчара ў цяні таполяў. (Паводле У. Караткевіча.)

Край Нарачанскі… Святая беларуская зямля, мілая і дарагая сэрцу мясціна. Край паэтаў і ваяроў, рамантыкаў і шчырых духам людзей. Яго любяць пяшчотна і раўніва тыя, хто тут нарадзіўся; узнёсла і аддана тыя, хто хоць раз наведаў гэты цудоўны куток. Хіба ж можна забыцца на высокія і стромкія ўзгоркі, што пакінуў тут у глыбокай мінуўшчыне ледавік; на багатыя і разнастайныя лясы, што кружаць галаву сваім смалістым водарам; на празрыстае і чыстае паветра, што можна піць як цудадзейныя лекі; на добрых і шчырых людзей, якія сваёй прыязнасцю і гасціннасцю раскрываюць усю прыгажосць беларускай душы…

Але Нарачанскі край — гэта, найперш, азёры. Менавіта яны надаюць гэтай зямлі непаўторную адметнасць, якая вабіць да сябе блізкіх і далёкіх падарожнікаў.

Азёр у Нарачанскім краі шмат, каля паўсотні, і кожнае з іх не толькі цікавы прыродны аб'ект, але і скарб духоўны, у якім, як у чароўным куфэрку, назапашаны легенды і паданні, прыказкі і прымаўкі, цікавыя назвы і мясцовыя здарэнні. Каб азёры маглі гаварыць, то мы пачулі б шмат цікавых апавяданняў пра вадзянікоў і русалак, рыбакоў і аматараў вандровак, птушак і звяроў.

Так, самае вялікае возера Беларусі — Нарач, якое многія называюць то «блакітным сэрцам» краіны, то «беларускім морам», а мясцовыя жыхары ласкава — Нарочча. Возера, напэўна, расказала б нам пра свой адзіны востраў Выспу, легенду пра трагічнае каханне дзяўчыны Нары-Найрыты і простага хлопца Андрэя…

Суседняе возера Мястра, напэўна, згадала б гістарычную драму свайго замка, успомніла б адметныя асаблівасці горада Мядзел ды лёс старога татарскага мізару, а таксама белы цагляны слуп ля возера, у якім была замуравана Белая Панна.

Сваім замкам пахвалілася б і возера Мядзел: на востраве Замак да нашага часу захавалася высокая гара, на якой раней стаялі магутныя ўмацаванні.

Шмат цікавага мы маглі б пачуць і пра дзесяткі іншых азёр.

На жаль, азёры не размаўляюць. Але кожнае возера мае сваю непаўторную энергетыку, сваю аўру. Яна — у мелодыях хваляў, у шэпце чаротаў і трыснягоў, у плёскаце рыбы, галасах жывёл, птушак, дрэў. Варта толькі паехаць да возера — чуламу сэрцу заўсёды адкрыюцца таямніцы дзівосных беларускіх скарбаў…

http://narochpark.com/legends/

7. З любоўю да прыроды

Краса прыроды кліча да чысціні душы

Янка Брыль

Мая Беларусь... Гэта — зубры ý Белавежскай пушчы. Гэта — бабры, мядзведзi ý Бярэзiнскiм запаведнiку. Гэта — ласi i дзiкi ý Налiбоцкай пушчы. Гэта — векавыя дубы, лiпы, клёны, вербы, сасновыя бары, бярозавыя гаi, духмяныя лугi... Куды б нi паехаý, цябе сустракаюць непаýторныя краявiды. З душы вырываецца мелодыя Iгара Лучанка на словы славутага паэта Якуба Коласа:

Мой родны кут, як ты мне мілы!

Забыць цябе не маю сілы!

Не раз, утомлены дарогай,

Жыццём вясны мае ўбогай,

К табе я ў думках залятаю

І там душою спачываю.

(Пад музыку настаўнік расказвае пра Белавежскую Пушчу, паказвае ілюстрацыі і фотаздымкі)

Ахова прыроды з’яўляецца важнай дзяржаўнай задачай і справай кожнага грамадзяніна У нашых запаведніках ахоўваюцца непаўторныя куточкі беларускай прыроды. Зараз мы з вамі заплюшчым вочы і перанясемся ў Белавежскую пушчу. У гэтым годзе яна адзначае свой юбілей — 600 гадоў запаведнага рэжыму. Па сваіх памерах, багаццю і разнастайнасці расліннага і жывёльнага свету Белавежская пушча займае першае месца сярод буйных лясоў Еўропы. Белавежская пушча — сапраўдны музей жывой прыроды!

З даўніх, вельмі даўніх часоў Пушча была аплотам нашых продкаў, надзейным прытулкам ў цяжкія гады. Яна карміла і паіла, гартавала мужнасць і сілу людзей.

Зубр — слава і галоўная прыкмета Пушчы. Зубр, як кожны, хто мае сапраўдную сілу, рахманы і добры звер. Праўда, ёсць адно правіла — не чапай яго.

Усё тут было. Каралеўскія і царскія паляванні, браканьеры, масавыя высечкі лесу іншаземнымі фірмамі, грабежніцтва акупантаў. Цяпер тут запаведна-паляўнічая гаспадарка. Высякаюць толькі нязначную частку лесу.Рэдкіх звяроў берагуць. Стрэл у Пушчы — падзея. Непрыемная для таго, хто страляе.

Шмат птушак у пушчы. Вучоныя абмеркавалі і вырашылі, што белавежскія салаўі — самыя галасістыя і багатыя на спевы ў цэлым свеце. Самыя-самыя! А тут яшчэ больш за дзвесце відаў птушак! Уяўляеце, што такое веснавы белавежскі канцэрт?!

Паводле У. Караткевіча

8. Спадчына продкаў

Мая Беларусь! Вось i да цябе завiтаý Год роднай зямлi. Гэты год павінен стаць годам пазнання багатай i загадкавай гiсторыi нашай краіны. Мы кожны дзень адкрываем для сябе гаючыя крынiцы роднай мовы, народнай мудрасцi, самабытнай культуры беларусаý.

Зямля для народа неабходна, як глеба для дрэва. А мова, літаратура кожнай краіны, яе культура — плён гістарычнага развіцця нацыі. Толькі на роднай зямлі чалавек дыхае свабодна, адчувае падтрымку сваіх блізкіх і родных, можа карыстацца спадчынай продкаў.

Настаўнік можа прапанаваць вучням розныя заданні з прыказкамі і прымаўкамі:

·     растлумачыць сэнс прапанаваных прыказак і прымавак;

·   завяршыць прыказкі (вучням даецца толькі пачатак прыказкі, неабходна дапоўніць апошняе слова);

·     гульня «Знайдзіце пару» (прыказкі і прымаўкі падзяляюцца на часткі і раздаюцца вучням). Пасля таго як складзена прыказка (прымаўка), вучням неабходна растлумачыць яе сэнс.

Няма смачнейшае вадзіцы, як з роднай крыніцы.

Усякай птушцы сваё гняздо міла.

Радзіма — матка, чужына — мачыха.

Роднаму зямелька, як зморанаму — пасцелька.

У сваім краі, як у раі.

На чужыне і камар загіне.

Кожнаму свой куток мілы.

Усюды добра, а дома лепей.

Кожная сасна свайму бору песню пяе.

Родная зямля мякчэй чужой пярыны.

На чужой старане не сагрэе і сонца.

Той Бацькаўшчыну любіць, хто ёй сумленна служыць.

Для сваёй Айчыны не шкадуюць сілы.

Той перамагае, хто ў бядзе са сваёй зямелькі не ўцякае.

Бацькоў не цурайся, а ад Радзімы не адракайся.

З роднага боку і варона мілая.

Хто бацьку шануе, той сабе неба гатуе.

Шануй людзей, то і цябе пашануюць.

Бацькоўскае слова дарэмна не гаворыцца.

З легендаў і казак былых пакаленняў,

З калосся цяжкога жытоў і пшаніц.

З сузор’яў і сонечных цёплых праменняў,

З грымучага ззяння бурлівых крыніц,

З птушынага шчэбету, шуму дубровы,

І з гора, і з радасці, і з усяго

Таго, што лягло назаўсёды ў аснову

Святыні народа, бяссмерця яго, —

Ты выткана, дзіўная родная мова.

М. Танк. Урывак з верша «Родная мова»

Мова продкаў нашых і нашчадкаў —

Шэпт дубровы і пчаліны звон, —

Нам цябе ласкава і ашчадна

Спазнаваць ажно да скону дзён.

Па чужых краях не пабірацца,

Не аддаць цябе на забыццё,

Наша невычэрпнае багацце,

Наша несмяротнае жыццё.

Г. Бураўкін. Урывак з верша «Роднае слова»

Ільняная і жытнёвая. Сялянская.

Баравая ў казачнай красе.

Старажытная. Ты самая славянская.

Светлая, як травы ў расе.

Вобразная, вольная, пявучая,

Мова беларуская мая!

Дратавалі, здзекваліся, мучылі …

Ты жыла ў працы і ў баях.

Пра цябе, як сонечнае дзіва,

І Купала, ды і ўсе мы снілі сны.

П. Панчанка. Беларуская мова

Настаўнік чытае верш і прапануе дзецям спець беларускую песню

(у залежнасці ад наяўнасці фанаграм песень і таго, словы якой песні ведаюць вучні класа).

Як кажуць сярод людзей,

Без песні няма надзей.

Народ без песні — не ўмее,

Народ без песні нямее.

Без песні свайго народа

Нямее нават прырода.

Ты любіш народ свой і край?

Песні яго спявай!

А. Грачанікаў

9. Абагульненне

Чалавек без бацькоўскага краю,

як без песні ў гаі салавей

Антон Бялевіч

Кожны з нас, хто жыве ў Беларусі, павiнен задаць сабе пытанне: што я зраблю сёння, цяпер для сваёй адзiнай Айчыны, як пражыву год, каб не было сорамна нi мне самому, нi маёй сям’i. (Думкі дзяцей.)

Давайце, сябры, у Год роднай зямлi нанова адкрыем для сябе нашу Беларусь, заганарымся ёй i зробiм усё-усё, каб нашу краiну ведаý i паважаý увесь свет.

Беларусь — мая радзіма, мая любімая зямля. Я вырасла тут і цяпер жадаю ўсе свае сілы, здольнасці, стараннасць укласці ў гэту краіну. Я веру, што ў маёй радзімы вялікая будучыня, і я жадаю будаваць яе разам са сваім народам — беларусамі. Я жадаю аддаць маёй Айчыне ўсю маю любоў. Вельмі хочацца, каб і вы ў сваіх сэрцах назаўсёды захавалі гордасць, павагу і любоў да роднай зямлі, якая вас гадуе, пестуе і стварае ўсе ўмовы для вашай шчаслівай будучыні.

— Што ж мы запомнілі на нашым уроку, якія веды возьмем разам з сабой?

Віктарына

1. Як называюцца людзі, ад якіх мы вядзем свае паходжанне.

(Продкі)

2. Назавіце сталіцу нашай рэспублікі.

(Горад Мінск)

3. Пералічыце абласныя гарады нашай рэспублікі.

(Мінск, Брэст, Віцебск, Гомель, Гродна, Магілёў)

4. Пералічыце краіны , з якімі мяжуе Беларусь.

(Расія, Украіна, Польшча, Літва, Латвія)

5. Каго называюць беларускім першадрукаром?

(Францішка Скарыну)

6. Каго называюць нябеснай заступніцай зямлі беларускай?

(Еўфрасінню Полацкую)

7. Што называюць «беларускім морам»?

(возера Нарач)

8. Як называецца нацыянальны парк, які ў гэтым годзе адзначае юбілей?

(Нацыянальны парк «Белавежская Пушча»)

9. Пад якім дэвізам сёння праходзіць наш першы ўрок?

(Зямля бацькоў — мая зямля)

Вось мы і абышлі нашу радзіму, сустрэліся са сваімі продкамі, пабачылі блакітныя азёры і рэкі, векавыя дубы, бярозавыя гаі і духмяныя лугі, касцёлы і Белую вежу, задумалі, што значыць для нас зямля бацькоў нашых. І дзе б мы ні апынуліся, куды б ні закінуў нас лёс, у нашай душы, у нашым сэрцы заўсёды будзе з намі адчуванне моцнай повязі з родным краем, зямлёй нашых бацькоў.

Беларусь

О Беларусь, мая калыска,

Жыццё маё, прытулак мой!

З гарачаю любоўю нізка

Схіляюся перад табой.

Зямны паклон табе, Радзіма,

Тваім палям, тваім лясам,

Тваім гасцінцам і шляхам.

Алена Бубен http://ztmn-bel.narod.ru/texts/Buben2

Словы – хітруны

 

карагод парасон

 

пенал салата

 

смак пірог

 

дрот пясок

 

цікава клубок

 

парася малако

 

карысна кароўка

 

(У гэты час з балельшчыкамі адгадваем загадкі.)

Загадкі

 

1. Невялікі, рыжаваты, а хвост доўгі і калматы, на дрэве жыве і шышкі грызе. (Вавёрка.)

 

2. Удзень аддыхае, а ўночы лятае. (Сава.)

 

3. Ляжыць пад ганкам, хвост абаранкам. (Сабака.)

 

4. Калматы,вусаты, есці пачынае,песенькі спявае. (Кот.)

 

5. Семсот муляроў збудавалі дом без вуглоў. (Пчолы.)

 

6. У адным доме сотні жыхароў, а сям’я адна. (Вулей.)

 

7. Усіх я ў пору буджу, хоць часоў не ваджу. (Певень.)

 

8. Без рук,без галавы, а маляваць умее. (Мароз.)

 

9. Ляціць, а не птушка, вые, а не звер. (Вецер.)

 

10. Ляцяць птушкі без крыл, а садзяцца без ног. (Снег.)

 

11. Стаяць слупы бялёныя, на іх шапкі зялёныя. (Бярозы.)

 

12. Стаіць у лазе на адной назе. (Грыб.)

 

13. Не агонь, а пячэцца. (Крапіва.)

 

14. Хто забачыць, той заплачыць. (Цыбуля.)

 

15. Ляжыць сярод градкі зялёны і гладкі. (Агурок.)

 

16. Сядзіць царыца ў цямніцы, а каса на вуліцы. (Морква.)

 

17. Румяны Піліп да палкі прыліп. (Яблык.)

 

18. Уся дарожка ўсыпана гарошкам. (Зоркі.)

 

19. Як тая рэч завецца, што цэлы год лічыць і не саб’ецца? (Каляндар.)

 

 

5. КОНКУРС “ У СВЕЦЕ КАЗАК”

 

Настаўнік чытае ўрыўкі з казак,

 

а вучні адказваюць, з якой гэта казкі.

^ У свеце казак

 

1. Гэй, каза, збірай манаткі,

 

Уцякай хутчэй ты з хаткі,

 

Бо вунь дзед ідзе, ён касу нясе! (“Каза-манюка”)

 

2. Кар-кар! Кра-кра! Гэй-гэй!

 

Я – паўночны салавей! (“Ганарыстая варона”)

 

3. Дык вось, каточак, мой галубочак, хлеб ёсць, соль ёсць – капусты няма. (“Каток – залаты лабок”)

 

4. З таго часу больш і не сябруюць сабакі з ваўкамі.

 

(“Сабака і воўк”)

 

5. А спевакі засталіся ў той хаце, жывуць-пажываюць і бяды-ліха не знаюць. (“Музыкі”)

 

6. Дык вось, каму слава, таму і булкі. А вы, гультаі, ідзіце прэч адгэтуль. Ко-ко-ко! Дзеткі, бяжыце сюды хутчэй! (“Пшанічны каласок”)

 

7. Карова, карова, дай масла! Пеўнік ляжыць і не дыхае, бобінкай падавіўся. (“Як курачка пеўніка ратавала”)

 

8. Аднаго разу мужык пайшоў у лес, высек з алешыны палена, прынёс дахаты і кажа жонцы: ”На,калышы”. (“Піліпка-сынок”)

 

9. З таго часу заяц ніколі не кпіў з крывых ног вожыка.

 

(“Заяц і вожык”)

 

10. Тылі-тылі, скрыпіца, тут сядзела лісіца,

 

А ў лісіцы новы двор, сем дачушак на выбор,

 

Восьмы пеўнік, гэта мой. (“Коцік, пеўнік і лісіца”)

 

 

6.^ ІНСЦЭНІРОЎКА КАЗКІ “КОЦІК ПЕТРЫК І МЫШКА”

 

 

7.КОНКУРС “ПРАДОЎЖЫ ПРЫКАЗКУ”

 

- Свае назіранні за жыццём, свае мудрыя парады народ выказаў у прыказках. Яны кароценькія, але вельмі мудрыя.

 

^ Камандам раздаюцца карткі,

 

на якіх запісаны пачатак прыказак.

 

Задача: прадоўжыць прыказку.

Прыказкі

 

Чалавек без працы, што птушка без крылаў.

 

Грэе не шуба, а праца.

 

Добра працуем – павагу маем.

 

Бацькоў слухаць – гора не знаць.

 

Слязьмі гору не паможаш.

 

Якая справа – такая і слава.

 

Найсмачнейшы хлеб ад сваёй працы.

 

Хто працуе, той не сумуе.

 

Дыму без агню не бывае .

 

Адклад не ідзе на лад.

 

 

(У гэты час з балельшчыкамі праводзіцца гульня”Наадварот”.)

^ Гульня ,,Наадварот”

 

дзень – ноч высока - нізка

 

ранак – вечар сумна – весела

 

зіма – лета згубіў – знайшоў

 

чысты – брудны цяжка - лёгка

 

мяккі – цвёрды шырокі - вузкі

 

ідзе – стаіць цёмна - светла

 

купіў – прадаў справа – злева

 

 

8.^ НАРОДНАЯ ГУЛЬНЯ “МІХАСІК”

Гульня,,Міхасік”

 

Ты, Міхасік, не зявай,

 

Хутка лапці абувай.

 

 

9.”КОНКУРС СКОРАГАВОРАК”

 

Кожная каманда атрымлівае скорагаворку.

 

Удзельнікі “ланцужком”яе вымаўляюць.

 

Перамагае каманда, якая зробіць гэта хутчэй.

^ Скорагаворкі

 

Жвавы вожык жыва жуку пашыў кажух.

 

Ткач ткаў тканіну хутка – выткаў хустку.

Загадкі-жарты

 

1. За чым ядуць? (За сталом.)

 

2. Што стаіць пасярод зямлі? (літара М)

 

3. Пад які куст заяц садзіцца, калі ідзе дождж? (Пад мокры.)

 

4. Які год цягнецца адзін дзень? (Новы год.)

 

5. Што гарыць без агню? (Сонца.)

 

6. Хто ляціць без крылаў? (Вецер.)

 

7. Што можна бачыць з закрытымі вачамі? (Сон.)

 

8. Якое імя расце ў жыце? (Васілёк.)

 

9. Што без вады плавае? (Воблака.)

 

10. Што без ног ідзе? (Дождж.)

 

 

Падвядзенне вынікаў, узнагароджанне пераможцаў

 

 

Заключнае слова

 

Каб белы свет не здаўся вузкім,

 

Каб годна жыць паміж людзей,

 

Любіце мову беларуску,

 

Любіце з кожным днём мацней.

 

Яна – жыцця першааснова,

 

Яна стагоддзяў зорны дым.

 

Калі забудзем, згубім мову,

 

Што скажам праўнукам сваім.

 

 

Рэфлексія

 

^ Праздник "Хлеб – всему голова"

 

 

Учитель: Дети, посмотрите, как оформлен зал. Мы сегодня собрались, чтобы прочитать стихи, спеть песни о хлебе. “Хлеб – всему голова” - говорит народная пословица. И это верно. С давних пор гостей встречают хлебом-солью. Вот они у нас на столе.

 

^ Стихотворение С. Погореловского “Хлеб”.

 

1. Вот он, хлебушко душистый,

С хрусткой корочкой витой.

Вот он, теплый, золотистый,

Словно солнцем налитой.

 

2. В нем – здоровье наше, сила,

В нем – чудесное тепло.

В нем – земли родимой соки,

Солнца свет веселый в нем…

 

Все дети: уплетай за обе щеки! Вырастай богатырем!

 

3. Сколько рук его растило,

Охраняло, берегло!

Ведь не сразу стали зерна

Хлебом тем, что на столе.

 

^ Дети: люди долго и упорно потрудились на земле!

 

Учитель: О хлебе сложено много песен.

 

Песня “Зернышко”, муз. Чичкова.

 

Учитель: А теперь послушайте, как приходит к нам на стол хлеб.

 

1. За лесами, за лугами

Раздается в поле гром,

Это тракторы плугами

Пашут легкий чернозем.

 

2. На широкие долины

Вышли новые машины:

Глянь в раскрытое окно -

Сеют сеялки зерно.

 

3. Сколько в это зернышко

Вложено труда,

Знают только солнышко,

Ветер да вода.

 

4. Посеяли хлеб хлеборобы весною,

Созрел он и встал

Золотистой стеною.

И слышит страна;

За уборку пора,

Для хлеба комбайны нужны, трактора.

 

^ Песня “Хлеборобы”.

 

Учитель: Дети, расскажите, как из зерна получают хлеб.

 

Дети: Зерна мелют на мельнице в муку, ее везут на хлебозавод, на пекарни. Там выпекают хлеб, булки, калачи. Все это мы покупаем в магазине.

 

Учитель: Дети, посмотрите на стол. Сколько разных мучных изделий из муки выпекли руки нашего пекаря. Здесь и каравай , булочки, сдобные калачи. Оказывается, как много всего можно испечь из муки. Скажите, дети, какие пословицы и поговорки о хлебе вы знаете?

 

Дети: Много снега – много хлеба.

 

Посей впору – будешь иметь хлеба гору.

 

Не тот урожай, что в поле, а тот, что в амбаре.

 

Учитель: Теперь отгадайте загадки:

 

1. Золотист он и усат, в ста карманах – сто ребят.

 

2. В долг зерно возьмет, каравай вернет.

 

3. Он идет – волну сечет, из трубы зерно течет.

 

Учитель: Большой урожай – это радость для хлеборобов и всех людей страны. Наступает праздник урожая.

 

^ Звучит музыка.

 

В зал въезжает детская педальная машина, в ней сидит мальчик в костюме каравая.

 

 

Инсценировка стихотворения

 

Т. Коломиец “Праздник каравая”.

 

Учитель: К первоклашкам на машине

Каравай приехал ныне.

Пышной коркой похрустим,

Все на свете угостим.

Вкруг вставай, каравай,

Кого хочешь – выбирай!

 

Каравай:

 

(Вылезает из машины и становится в середину круга,

 

который образуют дети.)

 

Пекаря!

 

Он не грел на печке бок –

Каравай ребятам пек.

Пекарь с нами поиграй,

Кого хочешь – выбирай!

 

^ Входит пекарь, становится рядом с караваем.

 

Мельника!

 

Не молол он чепуху,

А смолол зерно в муку!

Мельник, с нами поиграй,

Кого хочешь – выбирай!

 

Хлебопашца!

 

Он в тенечке не лежал,

А хлеба растил и жал!

Хлебопашец, в круг вставай,

Кого хочешь – выбирай!

 

^ Выходит хлебопашец в национальном костюме.

 

Рабочего!

 

Он приехал к нам с дарами –

Тягачами, тракторами!

А награда – урожай!

Всех на праздник приглашай!

 

^ Выходит рабочий (в комбинезоне),

 

становится рядом с хлебопашцем.

 

Пекарь: Слава урожаю в зернах!

 

Мельник: Слава караваю на столах!

 

Хлебопашец: Слава, слава дружным рукам!

 

Рабочий: Слава, слава труженикам!

 

Все дети выстраиваются полукругом.

 

^ Выходят мальчик и девочка в национальных костюмах.

 

Девочка: Человек привык трудиться. Люди пашут, сеют, жнут!

 

Мальчик: В каждом зернышке пшеницы, в каждой крошке хлеба – труд!

 

^ Песня “Без труда не проживешь”, муз. Агафонникова.

 

Учитель: У народа есть слова: “Хлеб – всей жизни голова!” Что можно приготовить из хлеба?

 

Дорогие гости! Вы, наверное, посмотрели нашу выставку – выпечку из хлеба, приготовленную детьми и родителями. Об этом они сейчас сами вам расскажут.

 

Девочка: Мы хотим угостить гостей этими изделиями.

 

Дети в костюмах раздают угощения.

 

Учитель: На этом наш праздник заканчивается. Благодарим всех, кто пришел к нам сегодня в гости.