ЛІТАРАТУРНАЯ ГАСЦЁЎНЯ
„ГУЧЫ, РОДНАЕ СЛОВА!"
Гучыць першы куплет песні „У бацькоўскім кутку", словы Н. Гілевіча, музыка І. Лучанка.
У выкананні чытальнікаў гучыць верш „Беларусь..." (М. Пазнякоў)
Першы чытальнік:
Усяму вядомы свету
Наш руплівы край здавён.
Тут на сонечных палетках
Сеюць бульбу, жыта, лён...
Другі чытальнік:
Тут Дняпро бяжыць прывольна,
Сож, Бярэзіна, Дзвіна,
Прыпяць, Шчара, Свіслач, Нёман,
Вілля, Піна, Буг, Дзісна...
Першы чытальнік:
Тут крыштальныя азёры –
Нарач, Свіцязь, Снуды, Свір.
Полацк - наш найпершы горад,
Віцебск, Тураў, Кобрын, Мір...
Другі чытальнік:
Тут умельцы вырабляюць
Слаўны трактар „Беларусь",
Тут ствараюцца БелАЗы –
Трохсоттонны везці груз...
Першы чытальнік:
Тут сыны лятуць у космас,
Песні матчыны пяюць...
Гэты край наш найдзівосны
Беларуссю ўсе завуць.
Першы вядучы: „Бедны той, хто... не мае скарбаў вечных -скарбаў душы. Такі скарб, каторы ніхто і ніколі адабраць ад нас не здолее, - гэта любоў да бацька.ўшчыны, да свайго народа, да роднай мовы... (Цётка).
Другі вядучы: Беларуская мова, якую пранёс наш народ праз вякі, з'яўляецца найвялікшым нацыянальным скарбам.
Трэці вядучы: Родная мова - душа народа. Пакуль жыве мова, жыве і народ.
Першы вядучы: На зямным шары больш за тры тысячы моў. Беларуская мова - адна са славянскіх моў. Шлях яе развіцця быў складаны, з разнастайнымі перашкодамі.
Беларуская мова, як руская і ўкраінская, пачала складвацца яшчэ ў ХІІІ стагоддзі.
А ў Вялікім княстве Літоўскім беларуская мова была дзяржаўнай, была мовай справаводства і судаводства, на ёй вялася дыпламатычная перапіска. Пасля аб'яднання Польшчы і Вялікага княства Літоўскага ў Рэч Паспалітую (1569) беларуская мова выцясняецца з афіцыйнага ўжытку, а дзяржаўнай мовай становіцца польская.
Другі вядучы: У ХУІІ стагоддзі ідзе абарцьба за нацыянальнае існаванне беларусаў у складзе Рэчы Паспалітай.
Першы чытальнік:
Жыць цяжка на крэсах усходніх,
Марнуецца дарма народ.
Гудзіць Навагрудак, Гародня,
Пад Вільню ідзе карагод.
За ўціскі тутэйшага слова,
За крыўду бяспраўных дзяцей,
Якіх праз чужацкую мову
3-пад родных зрываюць грудзей.
(Міхайла Грамыка)
Другі вядучы: Аднак народ гаварыў на сваёй роднай мове, ствараў цудоўныя казкі, песні, паданні, легенды, прыказкі, загадкі, у якіх праўдзіва паказвалася жыццё народа.
Першы вядучы: У канцы ХУІІІ стагоддзя Беларусь далучана да Расіі. Але ад гэтага лёс роднай мовы не палепшыўся. У школах яна не вывучалася, друкаваць на ёй не дазвалялася, яна лічылася „хамскай, мужыцкай".
Трэці чытальнік:
Вякамі ёй ходу-жыцця не давалі,
Вякамі чынілі насмешкі ды кпіны,
Вякамі крыўлялі, глушылі, тапталі
Вялікую мову няшчаснай краіны.
Чацвёрты чытальнік:
Прарочылі лес ёй - ажно да сканання
Хадзіць за хвастамі быдлячымі з пугай,
Быць моваю дворнічых, прачак ды нянек,
І то - не абчэшацца покуль прыслуга.
Першы вядучы: Але слова роднае прабівала сабе дарогу праз палымяную дзейнасць лепшых сыноў нашай зямлі. 3 поўнай сілай заявіла наша мова аб сабе вуснамі Францішка Багушэвіча:
Другі чытальнік:
„Мова наша ёсць такая ж людская і панская, як і французская, альбо нямецкая, альбо і іншая якая."
Трэці чытальнік:
„Не пакідайце ж мовы нашай беларускай, каб не ўмерлі!"
Трэці вядучы:
„Пазнаюць людзей ці па гаворцы, ці па адзежы, хто якую носе:
Першы вядучы: ото ж гаворка, язык і ёсць адзежа душы".
Другі вядучы: Любіць роднае слова, адчуваць прыгажосць яго вучыць беларуская паэтка Пётка (Э. Пашкевіч).
Трэці вядучы: „Роднае слова! 3 малых дзен чуем мы цябе з
матчыных вуснаў. Ты нам тлумачыш усе дзівы свету, якія дзі-
цячае вока бачыць навокал сябе першы раз. І табе выказваем
мы свой дзіцячы жаль, крыўду, жаданне, радасць..."
Першы чытальнік: „Роднае слова,
Другі чытальнік: родная мова,
Трэці чытальнік: мова бацькоў і дзядоў,
Першы чытальнік: матчына мова,
Другі чытальнік: матчына гутарка,
Трэці чытальнік: мова бацькоў" –
Першы чытальнік:
Слова наша роднае,
Хапала на стагоддзі доўгія цябе,
Багдановіч, Колас і Купала
Прыпадалі да цябе ў журбе.
Другі чытальнік:
Адкідалі кпіны і абразу,
3 дзён былых цягнулі ў заўтра ніць
І, хаця не ўсіх і не адразу,
-Навучылі ўсё ж цябе цаніць,
Трэці чытальнік:
Вымытае ў гулкіх навальніцах,
Нам як запавет перадалі,
Каб пілі і не маглі напіцца
І ўзялі наўздзіў усёй зямлі.
(Г. Бураўкін)
(Інсцэніруецца ўрывак верша Я. Купалы „Сын і маці)
Сын
-Мамка, мамка, нам сягоння
Гаманілі ў школе
Аб якойсьці Беларусі,
Што жыве на волі.
Хоць я слухаў вельмі шчыра
(Не люблю іначай),
Ды ніяк не мог уцяміць,
Што ўсё гэта знача.
Маці
Ды яшчэ, каб лепей ведаў,
Мушу табе ўспомніць:
Беларусы беларускай
Гутаркай гамоняць.
Сын
- Вось яно што! Праўда, мамка,
Ужо сабе ўтлумачыў: Беларус я!
Ох, дам пытлю, Хто скажа іначай.
Ну, але яшчэ не ўсё тут
Ясным мне здаецца:
Што такое беларускай
Гутаркай завецца?
Маці
- Ой, дурненькая варона,
Што з табой чыніці?
Як жа йначай беларусы
Могуць гаманіці?
Як жа мы з табой гутарым
Вось у гэту хвілю?
Як жа я пяю над зыбкай
Для малой Марылі?
Ды паслухай, як на вёсцы
Кажа дзядзька, цётка;
Як пяюць улетку жнеі
За сваёй работкай;
Як бабуля баіць казкі
Аб нядолі - долі;
Як начлежнікі спяваюць
На начлезе ў полі?!
Сын
-Ну, ўжо знаю, знаю, мамка!
Як у люстры бачу,
Пакажу я ўсяму свету,
Хто я, дый што значу!
Першы вядучы: Пасля 1917 года пачалося свабоднае развіццё беларускай мовы. Выдаюцца газеты, часопісы, слоўнікі, падручнікі на роднай мове. Яна стала мовай школы, кіно, радыё. Развіваецца дзіцячая літаратура, выходзяць часопісы для дзяцей. У 1918 годзе ўбачыла свет „Беларуская граматыка для школ" Браніслава Тарашкевіча.
У 1920 годзе прыняты Закон аб дзяржаўнасці беларускай мовы. Але цяжка, балюча на сэрцы, што роднае слова гучала радзей, а карысталіся ўсё часцей рускай мовай.
Другі чытальнік:
Кажуць, мова мая аджывае
Век свой ціхі: ёй знікнуць пара.
Для мяне ж яна вечна жывая,
Як раса, як сляза, як зара.
(П. Панчанка)
Трэці чытальнік:
Гэта ластавак шчабятанне,
Звон світальны палескіх крыніц,
Сінь чабору, і барвы зарніц,
І буслінае клекатанне.
Чацвёрты чытальнік:
Калі ж хто загадае: „Не трэба!"
Адрачэцца ад мовы народ, -
Папрашу я і сонца, і неба:
Мне не трэба ні славы, ні хлеба,
Асудзіце на безліч нягод.
Толькі месяцаў назвы пакіньце,
Назвы родныя роднай зямлі,
Пра якія з маленства ў блакіце
Бор шуміць і пяюць жураўлі.
(П. Панчанка)
Першы чытальнік:
Вучаць у школе замежныя мовы -Дзеці.
А я з хваляваннем жыву:
Як бы яны не забыліся словы,
Тыя, што родную зораць канву.
(X. Чэрня)
Вучань-першакласнік:
- Француз па-французску,
Па-польску паляк
Гавораць з маленства,
А я, мама, як?
Замежную мову
Я ў садзе вучу,
А на беларускай –
Не ўмею, маўчу.
Чаму, адкажы мне,
Ты, тата, і дзед
Не размаўлялі
На роднай нідзе?
Я рускую мову
Люблю і.вучу
І нашу таксама
Я ведаць хачу.
Буквар беларускі
Прашу мне купіць,
І родную мову
Пачну я вучыць.
(Міколкавы пытанні. М. Пазнякоў)
Другі вядучы: У нашы дні пачалося Адраджэнне роднага слова. Ці можа быць народ без мовы? Мы павінны берагчы духоўную спадчыну, шанаваць сваю мову.
Другі чыталыіік:
Дык дзякуй, мой любімы край,
Што і ў мяне ёсць спадчына, -
Зялёны стогалосы май
І гэты мова матчына.
(М. Мятліцкі)
Трэці чытальнік:
...Край мой прынёманскі,
Родны мой кут.
Матчыну мову
Чую я тут,
Шчыраю песняй
Яна плыве, -
У кожнай хаціне
Жыла і жыве.
(В. Шымук)
Першы чытальнік:
...Нібы маці, берагчы
Працаўніцу нашу мову,
Бо яна - жыцця зачын
І пачатак песні новай.
За народ ісці на бой,
Помніць, правячыся боем,
Што стагоддзі за табой
І стагоддзі - прад табою...
(Я. Сіпакоў)
Другі чытальнік:
Мова... Родная мова
У марах, у песнях, снах.
Мае ў ёй кожнае слова
Свой колер, і смак, і пах.
Зліваюцца гукі ў словы
І ў рэчышча роднай мовы,
Як рэкі ў мора, цякуць.
І думкі мае плывуць
На хвалях і дзён і начэй
Да сэрцаў людскіх і вачэй.
(А. Грачанікаў)
Трэці чытальнік:
...Я слаўлю дар вялікі мовы
3 вяршынь высокага быцця,
Над светам будучыні новай
І чалавечага жыцця...
(В. Вярба)
(Гучыць песня „Люблю цябе, Белая Русь", сл. У. Карызны,
муз. Ю. Семенякі.)
Першы вядучы: Родная мова, цудоўная мова. (У. Дубоўка)
Другі вядучы: Слова тоіць вялікую сілу. (Я. Брыль)
Трэці вядучы: Слова! Цуд найвялікшы між цудаў-дзівосаў
... (Н. Гілевіч)
Чытальнікі і вядучыя (усе разам).
Несмяротнае, роднае матчына слова.
(Н. Гілевіч)
Першы чытальнік:
Прайдзіся па школах - у Мінску, у Гродна,
У Віцебску, Брэсце або ў Магілёве, -
Як хораша дзеткі шчабечуць на роднай
Сваёй беларускай матульчынай мове!
Другі чытальнік :
У кожным тэатры і з кожнай трыбуны
Я чую пявучыя, мілыя гукі.
Ад сэрца да сэрца-ці свята.ці будні-
Ідзе мая мова, ідзе без прынукі.
Трэці чытальнік:
І так па-дзяржаўнаму смела і горда
Трымаецца ўсюды, што часам міжволі
Гарачая хваля падступіць да горла
І слёзы ад шчасця не знаюць патолі.
(Н. Гілевіч)
Усе чытальнікі разам:
Дык жыві і квітней, маё роднае слова!