Прынцыпы арганізацыі вучэбнай дзейнасці на ўроку

Мяняюцца мэты і змест адукацыі, з’яўляюцца новыя сродкі і тэхналогіі навучання, але якія б ні здзяйсняліся рэформы і мадэрнізацыі ў сферы адукацыі, урок застаецца галоўнай формай навучання. На ім трымалася традыцыйная і заснавана сучасная школа. Толькі на ўроку, як і сотні, і тысячы гадоў назад, сустракаюцца ўдзельнікі адукацыйнага працэсу: настаўнік і вучань. Паміж імі акіян ведаў і рыфы супярэчнасцей. І што б ні казалі пра камп’ютарызацыю і дыстанцыйную адукацыю, настаўнік заўсёды будзе капітанам у плаванні і галоўным штурманам, які дапамагае прайсці праз усе рыфы .

Жадаючы крочыць у нагу з сучаснымі патрабаваннямі і адпавядаць свайму статусу, настаўнік павінен імкнуцца як мага хутчэй разабрацца ў інавацыях і памятаць пра тое, што ён сам стварае сацыяльна-педагагічныя ўмовы, у якіх больш поўна можа здзяйсняцца развіццё індывідуальнасці дзіцяці.

Паспяховасць вучобы залежыць ад матывацыі і ад накіраванасці не толькі на атрыманне новых звестак пра мову і літаратуру, але і на пошук агульных уласцівасцей, асваенне  самастойных спосабаў дабывання новых ведаў .

Вучэбная дзейнасць на ўроку павінна быць кіруемай-большую яго частку актыўна працуюць самі вучні.

Плануючы ўрок, неабходна памятаць, што ён павінен быць эмацыянальным,  выклікаць цікавасць,  выхоўваць патрэбу ў ведах.

Як для настаўніка, так і для вучняў урок цікавы толькі тады, калі ён сучасны. Сучасны- гэта і зусім новы, і які не губляе сувязі з мінулым, актуальны, дзейсны, які непасрэдна адлюстроўвае інтарэсы сучаснага чалавека. Бо калі ўрок сучасны, то ён абавязкова закладвае падмурак для будучага.

Прынцыпы арганізацыі вучэбнай дзейнасці вучняў - асноўныя патрабаванні да практычнай арганізацыі навучальнага працэсу. Да найбольш важных з іх адносяцца наступныя:

1. Прынцып накіраванасці навучання. Гэты прынцып выцякае з таго, што навучанне абумоўлена патрэбамі грамадства ва ўсебакова і гарманічна развітой асобе. Ён таксама ўлічвае заканамерную сувязь працэсу навучання з працэсамі выхавання і развіцця ў цэласным педагагічным працэсе. Толькі ўсебакова і гарманічна развітая асоба, гэта значыць, адукаваная, маральна выхаваная, псіхалагічна і фізічна дасканалая, можа найбольш паспяхова ўдзельнічаць у грамадскім жыцці і дзяржаўным будаўніцтве.

2. Прынцып навуковасці навучання. Гэты прынцып абапіраецца на заканамерную сувязь паміж зместам навукі і навучальнага прадмета. Ён патрабуе, каб вучняў знаёмілі з аб'ектыўнымі навуковымі фактамі, паняццямі, законамі, тэорыямі ўсіх асноўных раздзелаў адпаведнай галіны навукі. Рэалізуецца прынцып навуковасці перш за ўсё пры распрацоўцы навучальных праграм і падручнікаў, якія закліканы арганічна спалучаць класічныя, сучасныя і перспектыўныя навуковыя палажэнні дадзенай галіны веды.

3. Прынцып сувязі навучання з жыццём. Ва ўмовах навукова-тэхнічнага прагрэсу навука ператвараецца ў непасрэдную прадукцыйную сілу. Вывучэнне навуковых праблем ва ўмовах школьнай адукацыі павінна ажыццяўляцца ў цеснай сувязі з раскрыццём найважнейшых шляхоў іх прымянення ў прамысловасці, сельскай гаспадарцы, у грамадскім жыцці. Рэалізацыя гэтага прынцыпу навучання мае вялікае светапогляднае значэнне, так як спрыяе засваенню дыялектыка-матэрыялістычнай ідэі пра сувязь навукі з практыкай, якая з'яўляецца крытэрыем ісціны. Для ўмацавання сувязі навучання з жыццём карысна выкарыстоўваць сродкі масавай інфармацыі, прагляды тэлеперадач, праслухоўванне навукова-адукацыйных радыёперадач і г.д.

4. Прынцып сістэматычнасці і паслядоўнасці ў навучанні. Дадзены прынцып патрабуе, каб веды, уменні і навыкі фармаваліся ў сістэме, у пэўным парадку, калі кожны элемент лагічна звязваецца з іншымі, наступнае абапіраецца на папярэдняе, рыхтуе да засваення новага. Асаблівае значэнне гэтага прынцыпу надаваў І.П. Паўлаў, які лічыў паступовасць і трэніроўку важнай фізіялагічнай заканамернасцю ў педагогіцы. Псіхолагі таксама лічаць, што пры захаванні лагічных сувязяў вучэбны матэрыял запамінаецца ў большым аб'ёме і больш трывала. Сістэматычнасць і паслядоўнасць дазваляюць за меншы час дасягнуць у навучанні вялікіх вынікаў.

5 Прынцып даступнасці. Гэты прынцып патрабуе, каб навучанне будавалася на ўзроўні рэальных навучальных магчымасцяў вучняў, каб яны не адчувалі інтэлектуальных, фізічных, маральных перагрузак,якія адмоўна адбіваюцца на фізічным і псіхічным здароўі. Пры занадта ўскладненым змесце паніжаецца матывацыйны настрой на вучэнне, хутка слабеюць валявыя высілкі, рэзка падае працаздольнасць, узнікае празмернае стома. Разам з тым прынцып даступнасці ні ў якай меры не азначае, што змест навучання павінна быць спрошчаным, лімітава элементарным. Вопыт паказвае, што пры спрошчаным змесце зніжаецца цікавасць да навукі, не фармуюцца неабходныя валявыя высілкі, не адбываецца жаданага развіцця вучэбнай працаздольнасці.

6. Прынцып свядомасці і актыўнасці вучня пры кіруючай ролі настаўніка. Для працэсу навучання заканамерным з'яўляецца адзінства выкладання і навучання. Толькі ў тым выпадку, калі абодва гэтыя працэсы функцыянуюць ва ўзаемасувязі, цэласны працэс навучання дасягае жаданага выніку. Немагчыма разлічваць на поспех, калі настаўнік актыўна выкладае, а вучань не ўдзельнічае ў працэсе засваення ведаў, уменняў і навыкаў. І ў той жа час вядома, што вучэнне працякае больш эфектыўна, калі яно ўмела кіруецца выкладчыкам у непасрэднай ці апасродкаванай форме. Згаданы прынцып адлюстроўвае актыўную ролю вучняў у навучанні, падкрэслівае, што ён з'яўляецца суб'ектам навучання, а не пасіўным яго аб'ектам.

7. Прынцып нагляднасці навучання. Псіхалогіяй даказана, што эфектыўнасць навучання залежыць ад ступені прыцягнення да ўспрымання ўсіх органаў пачуццяў чалавека. Падкрэсліваючы значэнне нагляднасці ў навучанні, нельга выпусціць з ўвагі, што адначасова ў вучня трэба развіваць не толькі наглядна-вобразнае, але і абстрактна-лагічнае мысленне. Таму не рэкамендуецца празмерна захапляцца ужываннем наглядных сродкаў.

8. Прынцып спалучэння розных метадаў і сродкаў навучання ў залежнасці ад задач і зместу. У працэсе навучання выкарыстоўваюцца разнастайныя метады навучання - славесныя, наглядныя і практычныя, рэпрадуктыўныя і пошукавыя, метады стымулявання і матывацыі вучэбнай дзейнасці і кантролю. Гэтак жа шырокі круг розных сродкаў навучання. Задача кожнага педагога заключаецца ў тым, каб выбраць найлепшае спалучэнне метадаў, а таксама і сродкаў навучання. Дыдактыка ўстанавіла заканамерную залежнасць метадаў ад задач і зместу навучання. Самі ж задачы і змест навучання ўлічваюць ўзроставыя асаблівасці вучня. Калі выбар метадаў і сродкаў навучання адпавядае пастаўленым задачам, ўлічвае асаблівасці зместу і магчымасці вучняў, то эфектыўнасць навучання становіцца максімальна магчымай ў адпаведных умовах. Добрае веданне магчымасцяў розных метадаў і сродкаў навучання дазволіць забяспечыць выбар найбольш рацыянальных іх спалучэнняў ў адпаведных умовах. На розных ўроках і на розных этапах аднаго і таго ж ўрока могуць дамінаваць пэўныя метады. Вось чаму нельга патрабаваць ад настаўніка, каб на кожным уроку былі праблемнасць, нагляднасць або практычныя дзеянні. Важна, каб педагог мог убачыць іх перспектыўны размеркаванне па ўсёй тэме, каб ён мог паказаць, што прымяненне гэтых метадаў у іншых, больш удалых сітуацыях будзе больш эфектыўна, чым прымяненне іх у дадзеным выпадку. Натуральна, што гэта не апраўдвае аднастайнасці метадаў на ўроках.

9. Прынцып спалучэння розных формаў арганізацыі навучання ў залежнасці ад задач, зместу і метадаў навучання. У сучаснай дыдактыцы  формы арганізацыі навучання часцей за ўсё падпадзяляюць на урочныя і пазаўрочныя (экскурсіі, практыкумы, заняткі на вытворчасці, праца на кампутарах, залікі, экзамены і інш.) У ходзе урокаў рознага тыпу, а таксама падчас пазаўрочных навучальных заняткаў выкарыстоўваюцца франтальныя, групавыя і індывідуальныя формы арганізацыі навучання.  Былі выяўлены сувязі паміж формамі і эфектыўнасцю навучання. Калі вучэбны матэрыял патрабуе правядзення лабараторна-практычных заняткаў ці калі ўрок праводзіцца ў выглядзе экскурсіі, а таксама ў форме прадукцыйнай працы школьнікаў, то тут часцей за ўсё пераважаюць не франтальныя, а групавыя формы заняткаў. Аднак яны маюць слабыя бакі, якія заключаюцца ў тым, што пры групавым навучанні асобныя вучні ўсё ж застаюцца пасіўнымі, бо вялікую частку працы выконваюць найбольш актыўныя члены групы. Не ў поўнай меры улічваюцца пры гэтым і індывідуальныя асаблівасці вучня. У працэсе навучання неабходна выкарыстоўваць не толькі франтальныя, групавыя, але і індывідуальныя формы працы. Яны дазваляюць ўлічыць асаблівасці тэмпу вучэбнай працы кожнага вучня, яго падрыхтаванасць і стыль разумовай дзейнасці. Разам з тым арганізацыя індывідуальных формаў працы патрабуе ад настаўніка значнай інтэнсіфікацыі сваёй працы, і таму яму неабходна абавязкова спалучаць гэтыя формы працы з іншымі - франтальнымі і групавымі. На гэта і арыентуе разгледжаны прынцып навучання.

10. Прынцып стварэння неабходных умоў для навучання. Навучальны працэс залежыць ад наяўнасці, па меншай меры, чатырох асноўных груп умоў: вучэбна-матэрыяльных, школьна-гігіенічных, маральна-псіхалагічных і эстэтычных. Кіраўніцтва і педагагічны калектыў закліканы стварыць у школе нарматыўныя вучэбна-матэрыяльныя, школьна-гігіенічныя і эстэтычныя ўмовы для паспяховага выканання патрабаванняў ўсіх навучальных праграм, а таксама прыкладнага зместу выхавання школьнікаў. Прамым клопатам настаўнікаў з'яўляецца стварэнне ў ходзе навучання спрыяльных маральна-псіхалагічных умоў у адпаведнасці з патрабаваннямі педагагічнай этыкі.

11. Прынцып трываласці, усвядомленасці і дзейснасці вынікаў навучання, выхавання і развіцця. Гэты прынцып, на думку Ю.К. Бабанскага, прад'яўляе да вынікаў навучання значна больш высокія патрабаванні, чым традыцыйны прынцып трываласці ведаў. Па-першае, ён патрабуе, каб трывалым быў не толькі навучальны, але і выхаваўчы і развіваючыэфект навучання, г.зн. каб трывалымі былі ідэйна-маральныя перакананні, навыкі вучэбна-пазнавальнай дзейнасці, спосабы і звычкі грамадска каштоўнага паводзінаў і інш Па-другое, гэты прынцып азначае, што навучанне забяспечыць асэнсаванасць набытых ведаў. Нарэшце, па-трэцяе, ён арыентуе навучанне на забеспячэнне дзейснасці ведаў, уменняў і навыкаў і спосабаў паводзін, г.зн. іх практычнай накіраванасці, накіраванасці да вырашэння жыццёвых праблем.